Czy banki mogą powołać się na zarzut zatrzymania w postępowaniu sądowym z frankowiczami?

Czę­sto poja­wia­ją­cym się tema­tem, któ­ry jest pod­no­szo­ny przez bank w toku postę­po­wa­nia sądo­we­go, jest tzw. zarzut zatrzy­ma­nia. Ban­ki, szu­ka­jąc moż­li­wo­ści unik­nię­cia odpo­wie­dzial­no­ści za wpro­wa­dze­nie kon­su­men­tów w pułap­kę finan­so­wą, jaką był kre­dyt we fran­kach, cza­sa­mi powo­łu­ją się na pra­wo zatrzymania.

 Zgod­nie z art. 461  kodek­su cywil­ne­go „Jeże­li wsku­tek odstą­pie­nia od umo­wy stro­ny mają doko­nać zwro­tu świad­czeń wza­jem­nych, każ­dej z nich przy­słu­gu­je pra­wo zatrzy­ma­nia, dopó­ki dru­ga stro­na nie zaofia­ru­je zwro­tu otrzy­ma­ne­go świad­cze­nia albo nie zabez­pie­czy rosz­cze­nia o zwrot”.  Ban­ki bar­dzo czę­sto doli­cza­ją do kwo­ty udo­stęp­nio­ne­go kapi­ta­łu, któ­rą muszą zwró­cić fran­ko­wi­czom w razie unie­waż­nie­nia umo­wy tak­że tzw. wyna­gro­dze­nie za bez­u­mow­ne korzy­sta­nie z kapi­ta­łu, któ­re to rosz­cze­nie nie ma jed­nak pod­staw praw­nych i nie jest uzna­wa­ne przez sądy.

Wąt­pli­wo­ści wzbu­dza rów­nież, to czy samo pra­wo zatrzy­ma­nia będzie przy­słu­gi­wa­ło ban­kom w razie unie­waż­nie­nia umo­wy kre­dy­tu. Pra­wo zatrzy­ma­nia może być sto­so­wa­ne jedy­nie w przy­pad­ku umów wza­jem­nych, a budzi wąt­pli­wo­ści, czy taki cha­rak­ter ma umo­wa kre­dy­tu. Zarzut zatrzy­ma­nia został wpro­wa­dzo­ny do kodek­su cywil­ne­go przede wszyst­kim do umów, któ­rych przed­mio­tem są świad­cze­nia co praw­da ekwi­wa­lent­ne, ale rodza­jo­wo róż­ne, np. zatrzy­ma­nie wyda­nia samo­cho­du do cza­su uisz­cze­nia zapła­ty. Pra­wo zatrzy­ma­nia w przy­pad­ku, gdy przed­mio­tem obu stron są pie­nią­dze wyda­je się być nie­ce­lo­we, bowiem w tym przy­pad­ku bar­dziej odpo­wied­nim roz­wią­za­niem będzie potrą­ce­nie oby­dwu kwot.

W związ­ku z poja­wia­ją­cy­mi się wąt­pli­wo­ścia­mi Sąd Ape­la­cyj­ny w Gdań­sku posta­no­wie­niem z 6 grud­nia 2021 r. skie­ro­wał do Sądu Naj­wyż­sze­go kolej­ne pyta­nia praw­ne. W dużym skró­cie naj­istot­niej­sze zagad­nie­nia doty­czą tego, czy umo­wa kre­dy­tu ma cha­rak­ter umo­wy wza­jem­nej i w związ­ku z tym zarzut zatrzy­ma­nia ban­kom przy­słu­gu­je, czy też nie. W wypad­ku odpo­wie­dzi twier­dzą­cej sąd chce wie­dzieć, czy taki zarzut może być zgło­szo­ny jako ewen­tu­al­ny, tj. jako zarzut pod­nie­sio­ny na wszel­ki wypa­dek, gdy­by umo­wa kre­dy­tu jed­nak oka­za­ła się nie­waż­na. Wyda­je się, że o ile kwe­stia pyta­nie czy umo­wa kre­dy­tu jest umo­wą wza­jem­ną jest kwe­stią dys­ku­syj­ną to nie powin­no wzbu­dzać wąt­pli­wo­ści, że zarzut zatrzy­ma­nia zgło­szo­ny w toku postę­po­wa­nia jako ewen­tu­al­ny jest niedopuszczalny,

Dzia­ła­nia ban­ków pole­ga­ją­ce na wska­zy­wa­niu w pro­ce­sie, że umo­wy są waż­ne i uczci­we, oraz jed­no­cze­sne ubez­pie­cza­nie się na wypa­dek uzna­nia jej nie­waż­no­ści, jest nie­kon­se­kwent­ne Skła­da­nie oświad­czeń tzw. praw­no­kształ­tu­ją­cych powin­no być jed­no­znacz­ne i bez­wa­run­ko­we. Skło­ni­ło­by to tak­że ban­ki do roz­sąd­niej­sze­go podej­ścia do pro­ce­sów, zamiast wciąż utrzy­my­wać, że zawar­te umo­wy są waż­ne, ban­ki mogły­by dążyć do poro­zu­mie­nia  z fran­ko­wi­cza­mi. Nawet gdy­by więc Sąd Naj­wyż­szy uznał, że zarzut zatrzy­ma­nia przy umo­wach kre­dy­tu przy­słu­gu­je, to z całą pew­no­ścią nie powi­nien wyra­zić zgo­dy na warun­ko­we jego podnoszenie.

W przy­pad­ku uwzględ­nie­nia zarzu­tu zatrzy­ma­nia przez sądy ozna­czać to będzie w prak­ty­ce, że bank będzie mógł zatrzy­mać uisz­czo­ne przez kre­dy­to­bior­cę kwot tytu­łem spła­ty kre­dy­tu do cza­su zaofia­ro­wa­nia przez nich zwro­tu rów­no­war­to­ści otrzy­ma­ne­go kre­dy­tu albo zabez­pie­cze­nia rosz­cze­nia o zwrot. Zarzut ten nie doty­czy isto­ty postę­po­wa­nia – może jed­nak nie­co utrud­nić wspól­ne roz­li­cze­nia ban­ków i kre­dy­to­bior­ców już po wyda­niu wyroku.